Ayasuluk Zirvesi ve St. Jean Kilisesi hafriyatları, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sanat Tarihi Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Sinan Mimaroğlu, başkanlığında sürüyor.
‘Geleceğe Miras Projesi’ kapsamında sürdürülen 2024 yılı çalışmaları sırasında, zirvedeki St. Jean Kilisesi’nin güney haç kolunda erken periyotlara ilişkin iki farklı taban döşemesi bulundu.
Geçmişten günümüze kadar kazılarla ilgili bilgi veren Hafriyat Lideri Doç. Dr. Sinan Mimaroğlu, kazıların yapıldığı I.Efes’in birinci kuruluş yeri olan Ayasuluk Doruğu’nun, bilhassa Hitit Devri’nde Arzawa- Mira Krallığı’nın başşehri olan Apasas ile eşleştirildiğini belirtti.
Doç. Dr. Mimaroğlu, günümüze kadar sürdürülen hafriyat çalışmaları sonunca Orta ve Son Tunç çağlarına ilişkin ağır buluntularla karşılaştıklarını kaydetti.
‘AZİZ YUHANNA’NIN MEZARININ BULUNDUĞU KİLİSE’
Ayasuluk Zirvesi’nde 2024 yılındaki hafriyat çalışmalarının St. Jean Kilisesi ve etrafında gerçekleştiğine dikkati çeken Doç. Dr. Mimaroğlu, “Bu kilise, Aziz Yuhanna’nın mezarının bulunduğu bir kilisedir. Aziz Yuhanna, İsa’nın en genç havarilerinden biri ve İncil müellifidir. Ortodoks Hristiyanları için bir haç merkezi olarak yıllık yaklaşık 200 binden fazla ziyaretçi kapasitesine sahip bir alandan bahsediyoruz. 2024 çalışmaları kilisenin güney haç kolu alanında gerçekleştirilmektedir. Kilisenin birinci inşasına bakıldığında üzerinde ahşap bir mezar yapısının olduğu düşünülmekte. Daha sonra Bazilikal planlı kiliseye dönüştürülüyor. İmparator I. Justinianus Devri’nde ise günümüzde görülen haç planlı kiliseye çevriliyor. Tıpkı imparatorun Ayasofya’nın inşası için de büyük takviyeleri olduğu biliniyor” dedi.
Günümüze kadar uzanan çalışmalar öncesi alanda jeofizik çalışmalar yapıldığını ve buna nazaran çalışma alanlarının belirlendiğini söz eden Dr. Mimaroğlu, kilisenin güney haç kolunda şu ana kadar bilinmeyen mermer bir yerle karşılaştıklarını söyledi.
‘ZEMİN, JUSTINIANUS PERİYODUNA AİT’
Doç. Dr. Mimaroğlu, “Kilisenin ilk kazılarına 1921-1922 yıllarında Yunanlı arkeolog G.A. Soteriou tarafından başlandı. Bilhassa mezarın olduğu bema kısımda yapılan çalışmalar, 1927-1931 yılları ortasında F. Miltner ve H. Hörmann tarafından yürütülmüştür. Daha sonra 1959 yılından itibaren Efes Müze Müdürlüğü tarafından yürütülen hafriyat ve onarım çalışmaları sonrasında 2007-2019 yılları ortasında Dr. Mustafa Büyükkolancı tarafından hafriyat ve onarım çalışmaları sürdürülmüştür.
Ardından 2020 yılından itibaren benim başkanlığımda çalışmalar sürdürülüyor. Bu yılki çalışmalarımız sırasında daha evvel hafriyatı yapılmış güney haç kolu tabanın 15 santimetre altında daha evvel tespit edilmemiş bir taban döşemesi ortaya çıktı. Mermer taşların kullanıldığı bu taban, en üst yer döşemesi I. Justinianus periyoduna ilişkin tabanın altında bulunmakta. Münasebetiyle ortaya çıkarılan yeni yeri I. Justinianus öncesi periyoda tarihlendirebiliriz.
Yine bu yılki çalışmalarımız sırasında güney yan nefin doğusunda 2020 yılında ortaya çıkardığımız opus sectile yerin doğuya devam ettiğini tespit ettik. Bu tabanın altında kilisenin İsa’dan sonra (İS) 5’inci yüzyıla ilişkin mozaik taban döşemesi ortaya çıkarıldı. 1927-1931 yıllarında kilisenin kuzeyinde gerçekleştirilen hafriyat çalışmalarında tespit edilen mozaik taban döşemesinin dekorasyonu ile benzeri desenler bulunuyor” dedi.
KIŞ AYLARINDA BU ALAN ZİYARETÇİLERE AÇILACAK
Kültür ve Turizm Bakanlığı izin ve destekleri ile sponsorların katkılarıyla hafriyat çalışmalarına devam ettiklerini belirten Kazı Başkanı Mimaroğlu, kış aylarında da onarım çalışmalarına devam edeceklerini söyledi.
Ayasuluk Zirvesi’nde yürütülen hafriyat çalışmaları sırasında iki farklı alanda mezarlara rastladıklarını söz eden Mimaroğlu, “20
20 yılında ortaya çıkardığımız opus sectile yerin çok küçük bir kısmı, ziyaretçiler tarafından görülebiliyordu. Bu yıl yaptığımız çalışmalar sonrasında ortaya çıkardığımız yeni yer döşemelerinin konservasyonları ve müdafaa tedbirlerinin alınmasından sonra ziyaretçilerin görebileceği bir duruma getirmeyi planlıyoruz.
Bu yıl kış devrinde de bu alanların ziyaretçilere açılmasını amaçlıyoruz. Kilise ve etrafında yaptığımız hafriyat çalışmaları sırasında ağır olarak mezarlar tespit edildi. Kiliseye yakın yahut kilise içine gömü yapılması geleneği, Hristiyanlıkta çok yaygındır. Günümüze kadar bulunan bireylere ilişkin kemikler üzerinde antropolog ve DNA üzerine çalışan arkadaşlarımız tarafından çalışma yürütülüyor” diye konuştu.
IŞIK MİKROSKOBU İLE AYRINTILI İNCELEME
Kazılarda vazife alan Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Fatih Tepgeç ise Ayasuluk Doruğu ve St. Jean Kilisesi hafriyatında, bakanlığın müsaadeleriyle uzun vakittir antik DNA üzerine çalıştıklarını söyledi.
Dr. Tepgeç, “Alandan çıkan kemiklerin genetik olarak incelenmesi ve bunun öncesinde makroskobik incelemelerini yapıyoruz. Bu incelemeler için alana yeni bir aygıt getirdik. Daha evvel müzelerde kullanılıyordu lakin hafriyat alanında şu an yeni olarak yer aldı. Hafriyatlarda elde ettiğimiz malzemedeki kesik ve öbür morfolojik özellikleri daha net görmemizi sağlıyor. Görülen yüzeyin derinlemesine detayları alınıyor” dedi.
Kazılarda misyonlu Biyomedikal Mühendisi Şermin İşletir de kullandıkları yeni aygıtın bir ışık mikroskopu olduğunu belirterek, şöyle konuştu:
“Işık mikroskopunu arkeolojik hafriyatlar sırasında ya da müzelerde yüzey topografyasını ve yüzey kesit alanlarını görüntülemek için kullanıyoruz. Bunlar gözle göremediğimiz daha mikroskobik formda yüzeyleri görmemizi sağlıyor. Sistem dijital bir formda olduğu için bunu daha kısa müddette süratli bir formda yapabiliyorsunuz. Bu sistem şu an Ayasuluk Zirvesi ve St. Jean Kilisesi hafriyatında birinci sefer kullanılıyor. Daha evvel rastgele bir hafriyat çalışmasında kullanma imkanımız olmamıştı. Bir birinci oldu. Bu bize hafriyat çalışmasında malzemelerin incelenmesi için mikroskobik alanda daha ileri seviyede çalışmamızı sağlıyor.”