Türkiye; son yıllarda baş gösteren global çaptaki krizlere karşın büyüme, istihdam ve ihracatını artıran az ülkelerden biri oldu. Kovid-19 salgını ve akabinde da patlak veren Rusya-Ukrayna Savaşı’nın tetiklediği besin ve güç krizini, üretim ve tedarik darboğazını başarılı atılımlarla atlatan Türkiye, bunu düşük faiz siyasetiyle başardı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 20 Aralık 2021’de duyurduğu ve düşük faiz siyasetini önceleyen Türkiye İktisat Modeli; üretim-istihdam-ihracat ekseninde değerli kazanımlar elde edilmesini sağladı.
ABD ve Avrupa Birliği (AB) üyeleri başta olmak üzere büyük ekonomilere sahip ülkeler, son 40-50 yılın en yüksek enflasyon oranlarıyla ve uyguladıkları sıkı para siyasetlerinin tesiriyle küçülen ekonomilerinin sebep olduğu işsizlik meseleleriyle baş başa kaldı. Global sistemin tekrar yapılandığı ve öngörülebilirliğin azaldığı bir periyotta Türkiye; üretim ve istihdamı destekleyici adımlar ile özel dalın dinamizmini korudu ve düşük faiz siyasetiyle son 2,5 yılda güçlü bir büyüme kaydetti. Global iktisattaki yavaşlamanın tetiklediği işten çıkarma dalgasına karşın Türkiye istihdamını artırdı. Türkiye; büyümede, ihracatta ve istihdamda gösterdiği güçlü performansla tüm bu imtihanların üstesinden gelme konusunda başarılı bir performansa imza attı.
Düşük faiz yoluyla selektif kredi siyasetinin da tesiriyle Türkiye, salgının ve Rusya-Ukrayna Savaşı’nın tesirleri devam ederken yaşadığı Kahramanmaraş merkezli zelzelelere karşın güçlü büyümesini sürdürdü. 2021’de yüzde 11,4’lük bir oranla son 10 yılın en süratli büyümesine imza attı. Dünya iktisadı önemli daralmalarla yüzleşirken Türkiye, 2022’de de yüzde 5,6 ile G20’de en fazla büyüyen dördüncü ülke oldu. Almanya ve Avro Bölgesi’nin teknik resesyona girdiği bu yılın birinci çeyreğinde ise Türkiye yüzde
4 büyüdü.
Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimini geride bırakan Türkiye’nin; Orta Vadeli Program’da da (OVP) söz edildiği üzere bu yıl yüzde 5 büyümesi hedefleniyor. Hakikaten birinci çeyrek büyümesinin açıklanmasının akabinde Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 2023 yılının tamamı için Türkiye’nin büyüme varsayımını yüzde 2,8’den yüzde 3,6’ya, Dünya Bankası ise kestirimini yüzde 2,7’den yüzde 3,2’ye yükseltti. Güçlü büyüme performansını sürdüren iktisadın oluşturduğu yeni iş fırsatları sayesinde istihdamda da Türkiye olumlu ayrışıyor.
Küresel iktisattaki yavaşlamanın tetiklediği işten çıkarma dalgasına karşın Türkiye, son 2,5 yılda çalışan sayısını 3 milyon kişi artırdı ve işsizlik oranı yüzde 12’den yüzde 9,9’a kadar indi. Pandemi öncesi devrin sözü olarak 2019’da 28 milyon olan çalışan sayısı 2020’de 26,8 milyon şahsa düşse de, 2021’de 28,8 milyon bireye, 2022’de 30,7 milyon şahsa çıktı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı son sayılara nazaran; Mart 2023 prestijiyle Türkiye’de çalışan sayısı 31 milyon 462 bin bireye yükseldi. Sayılar son bir yılda istihdamın 1,5 milyon kişi arttığını gösteriyor.
Küresel mal ve hizmet hareketlerinde önemli daralmanın yaşandığı son yıllarda Türkiye’nin öne çıktığı bir diğer başarılı alan ise ihracat oldu. İhracatta Cumhuriyet tarihinin rekorlarını kıran Türkiye, son 3,5 yılda ihracatını 85 milyar dolar artışla 255 milyar doların üzerine çıkardı. Geçtiğimiz yıl 254,2 milyar dolarlık mal, 90,3 milyar dolarlık da hizmet ihracatı yapıldı. Türkiye’nin global ihracattan aldığı hisse yüzde 1,02 ile en büyük düzeye tırmandı. Türkiye’nin dış satımı son 3 yılda global ihracattan süratli büyüdü. 2023 yılı Ocak-Mayıs periyodunda ise ihracat 102,5 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Eğer faiz yüksek tutulsaydı, iktisat büyümez küçülürdü. Üretim azalır ve işsizlik artardı. Ticaret büyük yara alır, ihracat düşer ve ithalat furyası başlardı. IMF tandanslı siyasetlerin uygulandığı devirlerde bunu hem Türkiye, hem de diğer ülkeler yaşadı. Binlerce iş yerinin kapandığı kemer sıkma periyotlarında yüzbinlerce insan işsiz kaldığı için konutuna ekmek götüremez oldu. Türkiye, bu nedenle kemer sıkmak yerine üretim, yatırım, istihdam ve büyümeyi tercih ederek dünyanın sayılı tedarik merkezlerinden biri oldu.
Kovid-19 salgını ve akabinde da patlak veren Rusya-Ukrayna Savaşı’nın tetiklediği besin ve güç krizini, üretim ve tedarik darboğazını başarılı ataklarla atlatan Türkiye’nin, yeni devrin koşullarıyla iktisat siyasetlerini belirlerken, kazanımlarını heba etmemesi hayati kıymet taşıyor. Temel besin ve güç başta olmak üzere emtia fiyatlarının global çapta düşüş trendinde olduğuna dikkat çeken uzmanlar, enflasyonun aşağı çekilmesi için atılacak adımların, Türkiye’nin kazanım tablosunu zayıflatmaması, tersine güçlendirmesi gerektiği ihtarında bulunuyor.
14 ve 28 Mayıs seçimleriyle yeni bir periyoda giren Türkiye, önceliği de iktisada verdi. Yeni periyot kabinesi, güçlü takımıyla ekonomik alandaki muvaffakiyetlerini daha da ileriye götürebilecek bir potansiyele sahip. 11 vilayetimizi vuran sarsıntı felaketinin yaralarının sarılması ve enflasyonla çabada muvaffakiyete ulaşılmasını birinci gündem hususu yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı Yardımcılığı’na da iktisattan anlayan birini Cevdet Yılmaz’ı getirerek, kararlılığını ortaya koydu. Daha evvelki periyotlarda iktisat ile ilgili bakanlık, başbakan yardımcılığı ve kalkınma bakanlığı gibi görevleri başarıyla yürüten Yılmaz’ın yeni devirde, iktisat siyasetlerinin uygulanmasında yol gösterici ve kolaylaştırıcı bir rol üstlenmesi bekleniyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı bayrağını, Türkiye Ekonomi Modeli’ni bir buçuk yıl muvaffakiyetle yürüten Nureddin Nebati’nden devralan Mehmet Şimşek de gerek AK Parti hükümetlerinde daha evvel aldığı misyonlar, gerekse memleketler arası finans etraflarındaki pozisyonu hasebiyle çıtayı daha da üste taşıyacak bir isim. Evvelki devirlerden Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı ve Maliye Bakanı olarak deneyimi bulunan Şimşek, yurt içi ve yurt dışı piyasalar tarafından ‘güven’ duyulan bir isim olarak öne çıkıyor.
Ticaret Bakanı olarak iş dünyasının içerisinden gelen, yaklaşık 40 yıllık özel bölüm tecrübesine sahip Prof. Dr. Ömer Bolat’ın tercih edilmesi, yeni devirde de üretim, istihdam ve ihracat odaklı büyümeden taviz verilmeyeceğini gösteriyor. Türkiye’nin en geniş tabanlı iş dünyası örgütlerinden MÜSİAD’da 4 yıl başkanlık yapmış, 2008 yılından bu yana da Yüksek İstişare Heyeti Üyesi olan Bolat’ın, yurt içi ve yurt dışı ticaret ve ikili alakalar konusunda büyük bir deneyimi bulunuyor.
Merkez Bankası Başkanlığı’na bilhassa yurt dışında finans ve yatırım etraflarının yakından tanıdığı ve başarılı bulduğu Hafize Gaye Erkan’ın getirilmesiyle, üretim ve ihracat odaklı modelin eksik kalan finans ayağının tamamlanması hedefleniyor. Mesleğine Goldman Sachs’ta başlayan ve First Republic Bank’ta 8 yıl üst seviye yöneticilik yapan Erkan’ın, Türkiye’nin memleketler arası finans etraflarına tanıtımı ve yabancı sermaye getirilmesi konusunda tesirli olması bekleniyor.
TCMB Başkanlığı’nı Erkan’a bırakan Şahap Kavcıoğlu ise yeni periyotta Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) Lideri olarak vazife yapacak. Hem bankacılık kökenli olması hem de üretim odaklı modelin uygulanmasındaki rolü nedeniyle değerli bir deneyimi bulunan Kavcıoğlu, geçtiğimiz periyot aksak çalışan BDDK’yı daha faal hale getirme, bankacılık ve finans dalının güçlenmesi ve iktisada katkısı açısından kritik bir görev yürütecek.
Türkiye’nin büyümesinde sanayi üretimindeki artış tesirini gösterirken bilhassa makine-teçhizat yatırımlarındaki trend gelecek periyoda ait beklentileri de yükseltiyor. Makine ve teçhizat yatırımları 2023’ün Ocak-Mart periyodunda de artışını sürdürerek kesintisiz büyümesini 14. çeyreğe taşıdı. İmalat sanayii kapasite kullanımının artırılması manasına gelen yeni makine yatırımlarının önümüzdeki periyotta de üretim, istihdam, ihracat ve büyümede sürükleyici güç olması bekleniyor.
Uluslararası sermaye akışının politik tercihlerle sınırlandığı bir devirde Türkiye finans sistemi gücünü üç katına çıkardı. Bankacılık kesimi mevduatı 3,4 trilyondan 10,4 trilyona, kullandırılan krediler ise 3,6 trilyondan 9,2 trilyon liraya yükseldi. Kur Muhafazalı Vadeli TL Mevduat (KKM) uygulaması sayesinde dolar denetim altına alındı ve bankacılık bölümünün mevduat vadesi uzadı. Kur Muhafazalı Mevduat toplamı 2 trilyon 533 milyar liraya ulaştı.
Uygulanan siyasetler ve alınan önlemlerle 2022’de kamu maliyesinde son 20 yılın en başarılı bütçe performanslarından biri sergilendi. Borçlanma faizi yüzde 25’ten tek hanelere düşüp uzun mühlet bu düzeylerde kalınca Hazine’nin borçlanma maliyeti yarı yarıya azaldı. 2002’de faiz harcamalarının bütçe harcamaları içindeki hissesi yüzde 43,2 iken, 2021’de yüzde 11,3 oldu. 2022’deki faiz indirimlerinin de tesiriyle bu oran yüzde 10,5’e indi. Faiz harcamalarının ulusal gelir içindeki hissesi ise yüzde 2,5’ler civarında.
Ağustos 2018’de ABD merkezli kur saldırısı sonrası TCMB, faizleri yüzde 24’e kadar yükseltmişti. Siyaset faizi Mayıs 2020’ye kadar yüzde 8,25’e düşürülse de, daha sonra kademeli olarak yüzde 19’a çıkarıldı. Mart 2021’de görülen bu doruğun akabinde başlayan faiz indirim süreci devam ediyor. Para Politikası Kurulu (PPK) geçen ayki toplantısında 50 baz puanlık indirimle faizi yüzde 8,5’e çekti. Merkez Bankası’nın faizleri yine tek haneye indirmesi; üretim, yatırım, istihdam, ihracat ve büyümeye katkı sunuyor.